شایستگی حرفه ای بازرگانان (قسمت دوم)

مدل شایستگی

در بخش قبلی درباره مفهوم شایستگی حرفه ای صحبت کردیم.

 طبق تعریف شایستگی ها توانایی، مهارت، دانش، انگیزه یا ویژگی های قابل مشاهده و توسعه پذیری هستند که بر حسب رفتارهای مورد نیاز برای عملکرد موفق حرفه ای تعریف می شوند.

شایستگی عملکرد نیست، بلکه نشان دهنده کیفیت انجام کار است و می تواند به عنوان یک شاخص پیش نگرانه برای موفقیت در صورت فراهم بودن شرایط فردی و محیطی  محسوب شود.

گاهی افراد بسیار شایسته ممکن است به دلیل عوامل مختلف شخصی یا محیطی شکست بخورند. شایستگی باید وجود داشته باشد، اما نمی تواند نتایج را تضمین کند.

شایستگی داشتن فرد برای انجام کاری یک جنبه است و عملکرد واقعی وی در انجام آن کار جنبه دیگری است که لازم است به این دو جنبه نگاه متفاوتی داشته باشیم.

تمام آن چه تا به این جا مطرح شد نشان دهنده این است که شایستگی مبحث جدیدی نیست. آن چه جدید است استفاده یکپارچه از آن برای عملکردهای انسانی در کسب و کارها است.

تعیین این که آیا فرد توانایی های اساسی موردنیاز برای موفقیت شغلی یا حرفه ای را دارد یا خیر، واقعاً دشوار است.

بدیهی است برای ایجاد تغییر پایدار، افراد باید در مورد مهارت یا رفتاری که نیاز به بهبود دارد آگاه بوده، انگیزه ایجاد تغییر داشته باشند و بدانند که چه گام هایی را باید بردارند.

از سویی هم رفتارهای لازم برای عملکرد موثر از حرفه به حرفه، کسب و کار به کسب و کار و نقش به نقش متفاوت است.

بنابراین بسیاری از سازمان‌ها مدل‌های شایستگی را برای کمک به شناسایی دانش، مهارت‌ها و ویژگی‌های ضروری مورد نیاز برای عملکرد موفق در یک شغل، همسو با استراتژی و هماهنگ با استراتژی های منابع انسانی خود ایجاد نموده اند.

این چارچوب ها و مدل های شایستگی به عنوان ابزار منابع انسانی برای انتخاب، آموزش و توسعه، ارزیابی و برنامه ریزی جانشینی در سازمان ها استفاده می شود.

هم چنین در بسیاری حیطه های حرفه ای نیز چارچوب ها یا شایستگی های کلی که نشان دهنده قابلیت های اساسی در آن حرفه یا تخصص است به عنوان مرجع، الگو و نقشه کلی هدایت کننده توسعه حرفه ای تدوین و ارائه می شود.

نمونه هایی از مدل ها و الگوهای شایستگی حرفه ای

الگوی شایستگی متخصصان منابع انسانی (انجمن مدیریت منابع انسانی  Society for Human Resource Management (SHRM) )

انجمن مدیریت منابع انسانی SHRM برای متخصصان منابع انسانی یک چارچوب شایستگی ارائه داده است که شامل 9 شایستگی اصلی می باشد.

در این مدل هر کدام از شایستگی های اصلی تعریف شده، تعدادی زیرمجموعه و نیز مصادیق رفتاری مرتبط با آن شایستگی معرفی شده اند. این شایستگی ها در چهار سطح مقدماتی، میانی، ارشد، و عالی ارائه شده اند و عبارتند از:

تخصص منابع انسانی؛ مدیریت تعاملات؛ عملکرد اخلاقی؛ هوش کسب و کاری؛ ارزیابی انتقادی؛ رهبری و هدایتگری؛ مشاوره؛ اثربخشی جهانی و فرهنگی؛ ارتباطات.

به طور مثال شایستگی هوشمندی کسب و کاری در مدل SHRM به این صورت تعریف شده است: توانایی درک و بکارگیری اطلاعات برای کمک به برنامه استراتژیک سازمان.

و زیر مجموعه ای از شایستگی های فرعی که برای هوشمندی کسب و کاری در نظر گرفته شده است عبارتند از: چابکی استراتژیک؛ دانش کسب و کار؛ تفکر سیستمی؛ آگاهی اقتصادی؛ مدیریت مؤثر؛ آشنایی با امور مالی و حسابداری؛ دانش فروش و بازاریابی؛ دانش فناوری؛ آگاهی از بازار کار؛ دانش تجارت؛ آشنایی با عملیات و لجستیک؛ آشنایی با دستورالعمل های دولتی و نظارتی؛ شناخت شاخص های منابع انسانی و سازمانی، تجزیه و تحلیل و  شاخص های تجاری.

برخی از  مصادیق رفتاری برای شایستگی هئشمندی کسب و کاری در این مدل عبارت است از: 

- درک واضحی از رابطه استراتژیک بین مدیریت مؤثر منابع انسانی و عملکردهای اصلی کسب و کار دارد.

- از معیارهای سازمانی برای تصمیم گیری استفاده می کند.

- از فناوری برای حل مسائل کسب و کاری استفاده می کند.

الگوی شایستگی حرفه ای مدیران و کارکنان آژانس  بین المللی انرژی اتمی

به عنوان مثال دیگر آژانس بین المللی انرژی اتمی برای مدیران و کارکنان این حوزه یک چارچوب شایستگی معرفی کرده است.

این چارچوب شامل سه بخش است:

ارزش های کلیدی؛ شایستگی های محوری؛ شایستگی های عملیاتی.

که هر کدام از این موارد در سه سطح مشارکت کنندگان فردی (دستیاران و متخصصان)، مدیریتی، و مدیریت ارشد تعریف شده و شاخص های عملکردی آن مشخص شده اند. 

ارزش های کلیدی عبارتند از: تمامیت؛ تخصص گرایی؛ احترام به تنوع.

شایستگی های محوری عبارتند از: ارتباطات؛ کار تیمی؛ برنامه ریزی و سازماندهی؛ نتیجه گرایی.

شایستگی های عملیاتی عبارتند از: هدایت و سرپرستی؛ تفکر تحلیلی؛ اشتراک دانش و یادگیری؛ قضاوت و تصمیم گیری؛ اعتبار علمی و تکنیکی؛ مدیریت تغییر؛ تعهد به توسعه فرایندی مستمر؛ ایجاد مشارکت؛ رویکرد مشتری مدارانه؛ متقاعدسازی و اثرگذای؛ تاب آوری.

به طور مثال شایستگی ارتباطات به این صورت تعریف می شود:

«در تعاملات شفاهی و کتبی به صورت واضح، مختصر و بی طرفانه ارتباط برقرار می کند. برای گوش دادن و درک دیدگاه های دیگران وقت می گذارد و راه حل هایی را پیشنهاد می کند.»

و برخی از مصادیق رفتاری شایستگی ارتباطات عبارتند از:

- با شناسایی مؤثر نکات کلیدی مرتبط با موضوع، واضح و مختصر صحبت می کند و می نویسد.

• فعالانه گوش می دهد، اطلاعات را به اشتراک می گذارد و پیشنهادات و راه حل ها را ارائه می کند.

• با سرپرست (یا مدیر) مشورت می کند تا نظرات او را در حمایت از پیامی که باید ابلاغ شود لحاظ کند.

• دیدگاه ها و نگرانی های خود را به شیوه ای بی طرفانه و سازنده با قصد حل مسائل بیان می کند.

 

الگوی جامع شایستگی های رهبری Korn Ferry

یکی از جامع ترین الگوهای شایستگی، چارچوبی است که توسط مجموعه Korn Ferry به عنوان الگوی جامع شایستگی های رهبری ارائه شده است. 

این الگوی جامع، 38 شایستگی کلیدی رهبران حرفه ای را در قالب 4 بُعد اصلی و 12 خوشه فرعی معرفی و تشریح می کند.

4 بُعد اصلی در الگوی Korn Ferry عبارتند از: طرز فکر؛ نتایج؛ دیگران؛ خود. 

خوشه های بُعد «طرز فکر» عبارتند از: درک کسب و کار؛ توان تصمیم گیری پیچیده؛ خلاقیت و تمایز.

خوشه های بُعد «نتایج» عبارتند از: نوآوری؛ مدیریت اجرا؛ تمرکز بر عملکرد.

خوشه های بُعد «دیگران» عبارتند از: ایجاد روابط همکاری؛ بهینه سازی تنوع استعدادی؛ تأثیرگذاری بر دیگران.

خوشه های بُعد «خود» عبارتند از: اصالت؛ گشودگی؛ انعطاف و سازگاری.

هر کدام از خوشه ها دربردارنده 2 یا 3 و یا 4 شایستگی می باشد. در این الگوی جامع تمام 38 شایستگی به تشریح معرفی شده و از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. 

نمونه هایی از شایستگی های اشاره شده در مدل Korn Ferry:

یکی از شایستگی های این مدل «مدیریت ابهام» است. با این تعریف «عملکرد مؤثر، حتی زمانی که همه چیز قطعی نبوده یا راه پیش رو مشخص نیست.»
برای آشنایی بیشتر با شایستگی مدیریت ابهام کلیک کنید.
 

شایستگی «عمل گرایی» به قبول فرصت‌های جدید و چالش‌های سخت با احساس فوریت، انرژی بالا و اشتیاق اشاره دارد.
برای آشنایی بیشتر با شایستگی عمل گرایی کلیک کنید.

شایستگی «مسئولیت پذیری» به معنی مسئول دانستن خود و دیگران نسبت به انجام تعهدات است.
برای آشنایی بیشتر با شایستگی مسئولیت پذیری کلیک کنید.

و شایستگی «جذب استعدادهای برتر» به معنی جذب و انتخاب بهترین استعدادها برای رفع نیازهای فعلی و آتی کسب و کار است.
برای آشنایی بیشتر با شایستگی جذب استعدادهای برتر کلیک کنید.

شایستگی های حرفه ای بازرگانان

حرفه بازرگانی در معنای تجارت بین الملل، ابعاد چندگانه ای را شامل می شود و فعالیت موفق در آن پیچیدگی های خاص خود را می طلبد.

تجارت در قالب خرید و فروش به خودی خود نیازمند دانش، مهارت و قابلیت های خاص بوده و وقتی آن را فضای بین المللی در نظر می گیریم، ابعاد چندگانه ای به آن اضافه شده و تنوع و عمق این شایستگی ها گسترش قابل توجهی پیدا می کند.

در مقاله منتشر شده ای در HBR (Harvard Business Review) به دو دسته شایستگی های نَرم و سخت برای فعالیت های تجاری بین المللی اشاره شده است. 

این تحلیل شایستگی های نرمی چون مهارت های ارتباطی؛ هوش هیجانی؛ و آگاهی فرهنگی را برای تجارت بین الملل ضروری می داند.

مهارت های ارتباطی برای هر حرفه ای کسب و کار به خصوص کسانی که هدف نقش آفرینی در یک موقعیت رهبری یا مدیریتی را دارند ضروری است. از طریق ارتباطات است که تجارت انجام شده و صرف زمان برای توسعه مهارت های ارتباطی کلامی و نوشتاری در این حوزه حیاتی است.

دانستن زبان و راه های ارتباطی هر کدام از طرف های تعاملی یعنی کارفرمایان، شرکا، تأمین کنندگان و مشتریان بالقوه، درهای زیادی را برای یک ارتباط مؤثر می گشاید. هم چنین ارتباطات غیرکلامی که از طریق زبان بدن، وضعیت بدن و تماس چشمی اتفاق می افتد می تواند به طور قابل توجهی از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت باشد. شناختن و رعایت آنها می تواند بر تأثیر پیام منتقل شده تا حد قابل توجهی بیفزاید. 

هوش هیجانی یا عاطفی مفهومی است که به توانایی فرد در درک و مدیریت احساسات دیگران و در عین حال تشخیص و تنظیم احساسات خود اشاره دارد.

هیچ تعریف خاصی در مورد این که چه چیزی توصیف کننده یک فرد باهوش است وجود ندارد. ولی به ابعادی از این شایستگی می توان اشاره نمود:

- خودآگاهی: افراد دارای هوش عاطفی بالا نقاط قوت، ضعف، عواطف، باورها و انگیزه های خود را درک کرده و از آنها برای رسیدن به اهداف خود استفاده می کنند.

- خودتنظیمی: افراد دارای هوش عاطفی می توانند احساسات و انگیزه های خود به ویژه احساسات منفی مانند خشم را بشناسند و واکنش خود را طوری تنظیم کنند که از تنش های تهدید کننده یک مذاکره یا معامله تجاری جلوگیری نمایند.

- همدلی: افراد باهوش عاطفی قادر به درک تجربیات و احساسات شخصی دیگران هستند.

- انگیزه: افراد دارای هوش عاطفی بالا می توانند نه تنها خود، بلکه به دیگران نیز انگیزه دهند.

هوش عاطفی مانند ارتباطات، یک مهارت حیاتی برای همه حرفه‌ ها است. این شایستگی به طور خاص در تجارت جهانی، جایی که موانع فرهنگی یا زبانی می تواند ایجاد ارتباط با دیگران را دشوار کند، حیاتی باشد.

 آگاهی فرهنگی نیز به این نکته اشاره دارد که هر فرهنگی دارای تفاوت‌های ظریف و چندگانه ای است و در نهایت جهان را به مکانی متنوع، زیبا و جالب تبدیل می‌کند. با این وجود تفاوت‌های فرهنگی گاهی اوقات می‌تواند منجر به سوء تفاهم، اختلال در تعاملات و یا چالش هایی شود.

برای ورود به تجارت بین المللی نیاز به درک مناسبی از فرهنگ های مختلف است که این آشنایی فراتر از زبان بوده و نیاز به آشنایی با باورها، سنت ها و هنجارهای اجتماعی آنها دارد.

با آگاهی فرهنگی قوی می توان اطمینان یافت که پیام تعامل شده و اقدامات  انجام شده در جهت دستیابی به اهداف هستند. این ضرورت ها به ویژه در مراحلی هم چون ایجاد کمپین های بازاریابی و یا مذاکرات در فضای بین فرهنگی اهمیت کلیدی می یابند.

از بُعدی دیگر تأکید می شود که فعالیت در فضای بین المللی نیازمند درک درستی از اصول اساسی اقتصاد، حسابداری مالی و چارچوب های کارآفرینی است که آنها را به عنوان مهارت های سخت کسب و کاری معرفی می کند.

در مورد این مهارت یا شایستگی های کسب و کاری توجه به الزامات و جنبه های مربوط به فعالیت در زمینه بین المللی می تواند بسیار تعیین کننده باشد. به طور مثال ابعاد مختلف اقتصاد کلان با وجود تأثیرگذاری بر تمام کسب و کارها، میزان تأثیرشان بر فعالان بین المللی به مراتب گسترده تر و عمیق تر است.

علاوه بر این ملاحظات مختلف سیاسی و اجتماعی در فضای بین المللی ابعاد مختلفی پیدا می کنند که کسب‌وکارهایی که صرفاً در ظرفیت داخلی فعالیت می‌کنند اغلب با آن‌ها مواجه نیستند. مالیات‌ها، تعرفه‌ها و کسری‌های تجاری می‌توانند به سرعت تبدیل به تهدید و گهگاه فرصت شوند که نیاز به مدیریت صحیح و آگاهانه دارند.

در پژوهشی که در سال 2019 انجام شده به چند دسته از شایستگی های کلیدی در زمینه تجارت بین المللی اشاره شده که برخی از آنها عبارتند:

خلاقیت؛ دارا بودن رویکرد مبتنی بر بازار؛ مهارت های انسانی؛ قابلیت های کارآفرینی. 

در مطالعه دیگری  7 شایستگی را برای یک بازرگان ضروری دانسته که عبارتند از:

مهارت های ارتباطی بین فرهنگی؛ توانمندی عالی در شبکه سازی؛ همکاری؛ تأثیرگذاری بین فردی؛ تفکر انطباقی؛ هوش هیجانی؛ تاب آوری و تحمل ابهام.

با در نظر گرفتن مفهوم شایستگی و تمام مدل ها و چارچوب های مطرح شده در این مقاله و نیز ماهیت چند بعدی و دارای پیچیدگی حرفه بازرگانی بین الملل می توان به یک الگوی سه بُعدی دست یافت:

بُعد اول: شایستگی های کسب و کاری؛

بُعد دوم: شایستگی های فردی؛

بُعد سوم: شایستگی های بین فردی؛

در بُعد کسب و کاری، شایستگی های ضروری برای ایجاد و راهبری یک کسب و کار در مقیاس بین المللی مطرح می باشد. مواردی چون بینش کسب و کاری؛ بازارشناسی و قدرت تحلیل بازار؛ دید مالی و اقتصادی؛ دانش تخصصی و فنی. در مجموع مواردی که به عنوان مهارت های سخت کسب و کاری شناخته می شوند.

در بُعد بین فردی، شایستگی های تقویت کننده ارتباطات و تعاملات مدنظر قرار می گیرند. مواردی مانند مهارت های ارتباط مؤثر بین فرهنگی؛ توانمندی در شبکه سازی؛ تأثیرگذاری بین فردی؛ همکاری. این موارد بخشی از شایستگی های نرم را شامل می شوند.

در بُعد فردی، شایستگی هایی مدنظر قرار می گیرند که فرد دارای حرفه بازرگانی ضروری است در خود شکل داده و  تقویت نماید مانند هوش هیجانی؛ تاب آوری و تحمل ابهام؛ خلاقیت و حل مسأله؛ تفکر انتقادی و انطباقی؛

در ادامه مبحث به تشریح بیشتر چارچوب شایستگی بازرگانان و ارتباط آن با مفهوم اخلاق حرفه ای خواهیم پرداخت.

منابع:

The Competency Framework A guide for IAEA managers and staff

©2012 Society for Human Resource Management

NEW 38 global competency framework Korn Ferry Leadership Architect, 2014

 The Handbook of Competency Mapping, Seema Sangi, 2007

Four Skills You Need To Get Involved In International Business, Harvard Business Review, 2021

https://online.hbs.edu/blog/post/international-business-skills

Nicholas Mathew,  Building International Business Competencies, Human Capital, and Service Capabilities: A Study of Emerging Market Professional , Service Small-and-Medium-Sized Enterprises, 2019 

نویسنده: فاطمه شخصیان